วิถีข้าว วิถีธรรม : อัตลักษณ์ ความเชื่อและคุณค่า สู่นวัตกรรมการผลิตข้าวอินทรีย์วิถีพุทธ ชุมชนลุ่มน้ำจาง อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง

ผลการศึกษาวิจัย พบว่า

๑. ศึกษาอัตลักษณ์ ความเชื่อและคุณค่าของวัฒนธรรมข้าวชุมชนลุ่มน้ำจางแสดงความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้งระหว่างมนุษย์ สังคม และธรรมชาติในหลายมิติ คือ ๑) มิติทางพระพุทธศาสนา ข้าวมีความสำคัญในการเชื่อมโยงกับคำสอนทางศาสนา เช่น ข้าวมธุปายาทและการเปรียบเทียบพระสงฆ์เป็นเนื้อนาบุญ ๒) มิติด้านครอบครัว ข้าวเสริมสร้างคุณค่าครอบครัวและการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ๓) มิติด้านความเชื่อและพิธีกรรม การบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เช่น พญานาคและพระแม่ธรณี เพื่อขอให้การผลิตข้าวสมบูรณ์ ๔) มิติชุมชน การปลูกข้าวสร้างเศรษฐกิจและเสริมความเป็นอิสระของชุมชน ๕) มิติด้านประเพณีและวัฒนธรรม ข้าวแสดงถึงความกตัญญูในประเพณีต่างๆ เช่น การตานข้าวใหม่ ๖) มิติธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การใช้การทำนาอินทรีย์เพื่อรักษาสิ่งแวดล้อมและลดการใช้สารเคมี

๒. การพัฒนาระบบการผลิตและเมล็ดพันธุ์ข้าววิถีวัฒนธรรมของชุมชนลุ่มน้ำจาง ประกอบด้วย ๑)  วัฒนธรรมข้าวของชุมชนล้านนา ข้าวเป็นแหล่งอาหารหลักและสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชุมชนล้านนา โดยมีบทบาทในพิธีกรรมและประเพณีที่สะท้อนถึงความอุดมสมบูรณ์และความผูกพันของชุมชน ๒) การผลิตและเมล็ดพันธุ์ข้าวในลำปาง การผลิตข้าวผสมผสานระหว่างเทคนิคดั้งเดิมและเทคโนโลยีสมัยใหม่ ชุมชนยังคงใช้วิธีปลูกแบบดั้งเดิมเพื่อลดการใช้สารเคมี ส่วนเทคโนโลยีใหม่ช่วยเพิ่มผลผลิต ๓) ปัจจัยที่มีผลต่อการผลิตข้าว คือ ปัจจัยภายใน เช่น พันธุ์ข้าวที่ทนทาน ความสูงของต้นข้าว และปัจจัยภายนอก เช่น คุณภาพของดิน แหล่งน้ำ และปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม ๔) กระบวนการผลิตข้าวเริ่มจากการเลือกพันธุ์ข้าวที่ทนทาน การจัดการดินและน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ การใช้เทคโนโลยีที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ๕) กระบวนการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว เริ่มจากการสร้างความเข้าใจในชุมชน การทดลองปลูกเมล็ดพันธุ์ในแปลงนาสาธิต การประเมินผลและขยายพันธุ์

๓. การพัฒนานวัตกรรมการผลิตข้าวในชุมชนลุ่มน้ำจาง ได้สร้างต้นแบบ ๓ รูปแบบที่ผสมผสานภูมิปัญญาท้องถิ่นและเทคโนโลยีการเกษตรสมัยใหม่เพื่อความยั่งยืนในด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม คือ ๑) นวัตกรรมเชิงวัฒนธรรมการปลูกข้าวอินทรีย์ที่เน้นการอนุรักษ์และฟื้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยเลือกพันธุ์ข้าวที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม ใช้วิธีการทำนาแบบยั่งยืน และสร้างเครือข่ายการตลาดข้าวอินทรีย์ในชุมชนที่สามารถเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจและการยอมรับจากผู้บริโภค ๒) นวัตกรรมเชิงสังคมและวัฒนธรรมการปลูกข้าวอินทรีย์จากการมีส่วนร่วมของชุมชนผ่านกิจกรรมทางสังคมและวัฒนธรรม เช่น การอบรมเกษตรกร การสนับสนุนจากภาครัฐ และการสร้างเครือข่ายเกษตรกรและตลาดข้าวอินทรีย์ที่ยั่งยืน ๓) เชิงเศรษฐกิจและสุขภาพนวัตกรรมการปลูกข้าวอินทรีย์จากการผลิตข้าวอินทรีย์ที่มีคุณค่าทางโภชนาการ การแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่าเพิ่ม และความตระหนักรู้ประโยชน์ของข้าวอินทรีย์ผ่านสื่อท้องถิ่นและแพลตฟอร์มออนไลน์