คู่มือ กลไกเชิงพุทธบูรณาการเพื่อส่งเสริมการเห็นคุณค่าในตัวเองของกลุ่มผู้สูงอายุจิตอาสาในอำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม

องค์ความรู้ที่ได้รับจากรายงานวิจัยเรื่อง “กลไกเชิงพุทธบูรณาการเพื่อส่งเสริมการเห็นคุณค่าในตัวเองของกลุ่มผู้สูงอายุจิตอาสาในอำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม” การศึกษาครั้งนี้มุ่งนำหลักธรรมทางพระพุทธศาสนามาเป็นแนวทางพัฒนาคุณภาพชีวิตและจิตใจของผู้สูงอายุ โดยเฉพาะการสร้างความมั่นใจและการเห็นคุณค่าในตนเอง ผ่านกระบวนการเรียนรู้และกิจกรรมแบบมีส่วนร่วมของผู้สูงอายุจิตอาสาในชุมชน เพื่อให้เกิดสุขภาวะองค์รวม ทั้งด้านกาย จิตใจ ปัญญา และสังคม

ขั้นตอนที่ 1 การศึกษาหลักธรรมเชิงพุทธ ผู้วิจัยได้นำหลักธรรมสำคัญมาประยุกต์ ได้แก่ พรหมวิหาร 4 อิทธิบาท 4 ภาวนา 4 เพื่อนำมาเป็นกรอบแนวคิดในการพัฒนาจิตใจและพฤติกรรมของผู้สูงอายุให้เห็นคุณค่าในตนเองและผู้อื่น

ขั้นตอนที่ 2 การออกแบบกิจกรรมแบบมีส่วนร่วม ร่วมกับกลุ่มผู้สูงอายุจิตอาสาในชุมชน วางแผนกิจกรรมและสร้างสื่อการเรียนรู้ที่ครอบคลุมสุขภาวะทั้งสี่มิติ ได้แก่

1) สุขภาวะทางกาย – การออกกำลังกาย โยคะ การเคลื่อนไหวช้า ๆ

2) สุขภาวะทางจิต – ฝึกสติ สมาธิ ผ่อนคลายความเครียด

3) สุขภาวะทางปัญญา – การเรียนรู้ธรรมะเชิงปฏิบัติและการแลกเปลี่ยนประสบการณ์

4) สุขภาวะทางสังคม – การสร้างสัมพันธภาพที่ดีในกลุ่มเพื่อนและชุมชน

ขั้นตอนที่ 3 การจัดกิจกรรมปฏิบัติจริง จัดกิจกรรมให้ผู้สูงอายุได้ร่วมเรียนรู้ ฝึกสมาธิ เจริญสติ ออกกำลังกาย และทำกิจกรรมกลุ่มในบรรยากาศที่เป็นมิตร สนุกสนาน และเปิดกว้างให้ทุกคนได้แสดงความคิดเห็น เพื่อสร้างพลังใจและความภาคภูมิใจในตนเอง

ขั้นตอนที่ 4 การมีส่วนร่วมและการเรียนรู้ร่วมกัน ผู้สูงอายุได้มีส่วนร่วมในทุกขั้นตอนของกิจกรรม ทั้งการวางแผน การลงมือทำ และการเสนอแนะแนวทางพัฒนา ส่งผลให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกันอย่างแท้จริง และช่วยเสริมความรู้สึก “มีคุณค่า” และ “มีความหมาย” ในชีวิต

ขั้นตอนที่ 5 การขยายผลสู่เครือข่ายชุมชน กิจกรรมที่เกิดขึ้นได้ถูกต่อยอดสู่เครือข่าย “บวร” ได้แก่ บ้าน–วัด–โรงเรียน/โรงพยาบาล พร้อมทั้งมีการสร้างเครือข่ายกับชมรมผู้สูงอายุและองค์กรภาคีอื่น ๆเกิดโครงการต่อเนื่อง เช่น “ธรรมะตื่นรู้” “พุทธจิตสานใจ พลังสูงวัยอาสาสานสุข” เป็นพื้นที่ให้ผู้สูงอายุได้มีบทบาทเชิงสร้างสรรค์และช่วยเหลือสังคม

ขั้นตอนที่ 6 การประเมินผลและสรุปองค์ความรู้ การประเมินผลพบว่า ผู้สูงอายุมีพัฒนาการด้านจิตใจอย่างเห็นได้ชัด มี ความมั่นใจในตนเองมากขึ้น ลดความเครียด และ มีสุขภาวะจิตใจที่ดี สามารถ สร้างสัมพันธภาพที่ดีในสังคม และ ขยายผลการเรียนรู้สู่ผู้อื่น

องค์ความรู้ที่เกิดขึ้นคือ “รูปแบบเชิงพุทธเพื่อเสริมสุขภาวะองค์รวมของผู้สูงวัย” ที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในชุมชนอื่นได้ การบูรณาการหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาเข้ากับกระบวนการเรียนรู้และกิจกรรมแบบมีส่วนร่วม ทำให้ผู้สูงอายุเกิดการพัฒนาอย่างครบวงจร ทั้งด้านกาย จิต ปัญญา และสังคม นำไปสู่การเห็นคุณค่าในตนเอง การอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข และการสร้างสังคมผู้สูงวัยที่มีคุณภาพ